Hanes Llydaw

Mae'r cofnodion cyntaf am hanes Llydaw yn dod o awduron clasurol megis Strabo a Poseidonius. Cyfeirir at nifer o lwythau Celtaidd yn y diriogaeth sy'n awr yn Llydaw, y Veneti, Armoricani, Osismii, Namnetes a'r Coriosolites.

Yn ôl haneswyr fel Gildas a Nennius, ymfudodd llawer o Frythoniaid o Brydain i Lydaw ar ôl ymadawiad y Rhufeinwyr yn 410 OC.. Fodd bynnag mae darganfyddiadau archaeolegol yn Llydaw yn awgrymu fod yr ymfudo yma yn perthyn i gyfnod cynharach, pan oedd Prydain yn parhau i fod yn rhan o'r Ymerodraeth Rufeinig. Y mewnfudo yma fu'n gyfrifol am greu'r iaith Lydaweg, sy'n perthyn yn agos i'r iaith Gymraeg ac yn arbennig i Gernyweg, ond yn llawer llai agos i'r hen iaith Aleg. Mae'r cofnod ysgrifenedig cyntaf yn Llydaweg, traethawd ar blanhigion, yn dyddio i tua 590.

Wedi marwolaeth Siarlymaen yn 814, cyhoeddodd Morvan Lez-Breizh ei hun yn frenin Llydaw. Lladdwyd ef yn 818 mewn brwydr yn erbyn Louis Dduwiol, olynydd Siarlymaen. Yn 845 crewyd teyrnas unedig yn Llydaw gan Nevenoe (Ffrangeg: Nominoë), Dug Llydaw, pan orchfygodd Siarl Foel, brenin Ffrainc ym Mrwydr Ballon yn nwyrain Llydaw. Grorchfygwyd Siarl Foel eto gan y Llydawyr dan Erispoe ym Mrwydr Jengland yn 851, a bu raid i Siarl gydnabod annibyniaeth Llydaw. Roedd gan Llydaw ei brenhinoedd a'r breninesau ei hun.